Bu gün oxuculara olduqca maraqlı bir insanla apardığım söhbətin xülasəsini təqdim etmək istəyirəm. Önəmli peşə sahiblərindən biri - tarixi abidələrin, mədəni irsin qorunması və bərpası işi ilə dünyaca məşhur Erich Pummer ilə müsahibə təsadüfi də deyil. Bu gün oxuculara olduqca maraqlı bir insanla apardığım söhbətin xülasəsini təqdim etmək istəyirəm. Önəmli peşə sahiblərindən biri - tarixi abidələrin, mədəni irsin qorunması və bərpası işi ilə dünyaca məşhur Erich Pummer ilə müsahibə təsadüfi də deyil. 

Bu yaxınlarda Qoşa Qala qapısında başa çatmış təmir bərpa işləri əhali arasında müxtəlif fikir yaradıb. Kimisi bərpa olunmuş tarixi görünüşün həddən ziyadə “təmizləndiyini”, kimisi isə unikal bir işin öhdəsindən layiqincə gəlindiyini hesab edir. Bu məsələlərə aydınlıq gətirmək, həmçinin onun peşəkar karyerası ilə tanışlıq üçün Erix Pummerdən aldığımız müsahibəni təqdim edirik: 

- Sizin "Atelier Erich Pummer GmbH" Şirkətiniz Avropada və Azərbaycanda tarixi memarlıq irsi abidələrin üzərində əhatəli və iri həcmli bərpa işləri ilə məşhurdur. Bərpaçı olmaq öncədən planlaşdırılmış bir qərar idi, yoxsa təsadüf?

Mən daş heykəltəraşlığı üzrə klassik fundamental təhsil almışam. Daş heykəltəraşı olmaq məqsədi ilə təhsil alsam da, dərslər zamanı hər növ tökmə, heykəltəraşlıq, ağac oyma, qabartma, qaynaq, toxuculuq və. s. sənət nümunələri üzrə elmə yiyələnirdik. Sözsüz ki, mürəkkəb heykəltəraşlıq texnologiyası sahəsində sırf texniki bacarıqlardan savayı, kompozisiya əsasları, dünya təsviri sənət və memarlıq tarixi, biologiya, anatomiya və insan orqanizminin nisbətlərinə də "heykəltəraşlıq" elmini tədris edirdilər. Məsələn, heykəltəraş materialşünaslıq, müxtəlif materialların xüsusiyyətləri və qarşılıqlı əlaqəsi haqqında yaxşı bir məlumata sahib olmalıdır. Tədris prosesində sənət və memarlıq əsərlərinin hər növünü yaratmaq üçün istifadə olunan daşların, mineralların və digər materialların xüsusiyyətlərini görməyi, başa düşməyi və düzgün istifadə etməyi öyrənməlidir.

Heykəltəraş peşəsini bitirdikdən sonra Avstriyada Vyananın Qədim Abidələrin Qorunması üzrə Federal İdarəsində işləməyə başladım və burada 5 il ərzində daşın bərpası və qorunması sahəsində təhsilimi davam etdirdim. Mədəni və memarlıq abidələrinin qorunması sahəsində bir çox tanınmış Avstriya restavratorları ilə intensiv iş apardıqdan və Avstriyanın özündə praktik təcrübə qazandıqdan sonra özəl mütəxəssislər və dövlət qurumları ilə əməkdaşlıq edərək Almaniya, İtaliya, Polşa, Misir kimi ölkələrdə də çalışdım.

- Peşənizin ən çətin tərəfi nədir?

Bərpa və konservasiya işlərinin ən çətin tərəfi tarixi binanın zədələnməsinin və ya məhvinin səbəblərini müəyyənləşdirmək və bunun əsasında bərpa-konservasiya işini planlaşdırmaqdır. Bacarıqlı və məsuliyyətli bir bərpaçı, səlahiyyətli və məsuliyyətli bir həkimlə eyni səviyyədə hərəkət edir: anamnez, diaqnoz, terapiya – bu, "xəstəyə" lazımlı kömək göstərməyin yeganə yoludur. Bizim vəziyyətimizdə isə bu tarixi bir abidədir.

Etibarlı, ən vacib parametrlərin, təsvirlərin alınması, yaranma tarixi ilə tanışlıq və obyektin vəziyyətinin düzgün təhlili və fərdi bərpa konsepsiyasının seçilməsi üçün zəruri şərtlərdir.

- Bir bərpaçı kimi işlədiyiniz müddətdə baş verən ən maraqlı və ya yaddaqalan hadisəni xatırlaya bilərsinizmi?

40 illik fəaliyyətimin ən yadda qalan və xoşagələn epizodu 2011-ci ildə Avstriya Prezidenti Haynts Fişerin Azərbaycana işgüzar foruma gəlişi zamanı olub. Həmin ərəfədə baş tutan iki ölkənin prezidentlərinin görüşündə Prezident İlham Əliyev ölkələrimiz arasındakı müsbət əməkdaşlığı yüksək qiymətləndirmişdi. O, Azərbaycanın incisi sayılan “Qız Qalası” nın bərpa işlərinin Avstriyanın “Atelier Erich Pummer GmbH” şirkətinə həvalə olunduğunu bildirmişdı.

- Bakını necə görürsünüz? Yəni bir iş yeriniz deyil, bütövlükdə Azərbaycanın paytaxtını necə təsvir edərdiniz?

Bakı inkişafın bütün müsbət və mənfi nəticələrinı özündə əks etdirən və sürətlə inkişaf edən bir şəhərdir. Müasir, canlı, rahat bir şəhər yaratmaq üçün qısa müddət ərzindəki cəsarət və yeniliyə heyranam. Kiçik dar küçələri, məscidləri, restoranları və canlı küçə həyatı ilə köhnə şəhəri - İçərişəhəri sevirəm. Demək olar ki, hər gün işdən sonra İçərişəhərin kiçik küçələrində gəzirəm. Bəzən milli mətbəxi olan bu və ya digər restorana baş çəkirəm. Həm də məmnunam ki, restoranlarda Azərbaycanda istehsal olunan yüngül şərabların yaxşı seçimi var, bu da şərabçılığın inkişafını göstərir. Bakı gözəl şəhərdir və artıq ikinci vətənimə çevrilib!

- Bir çox insanlar bərpa sonrası “əkiz qapılar”ın çox "təmiz" olduğunu iddia edir və qapıların "ağardıldığını" söyləyirlər... Fasad təmizlənməsi prosesinin mahiyyətini, niyə və hansı səbəbdən aparıldığının vacibliyini insanlara necə izah edərdiniz?

Əsrlər boyu Qoşa Qapılar dəfələrlə dağıdılıb, yenidən qurulub və yenidən yıxılıb, yenidən qurulub ... Bəzən bu proseslər o qədər sürətlə dəyişib ki, bərpa etmək üçün lazım olan bütün addımları atmağa vaxt çatmayıb. Və 20-ci əsrdən bəri, sənayeləşmə və avtomobil sənayesinin inkişafı ətraf mühitə antropogen təsirini artırıb. Bərpa işlərinin başladığı dövrdə çox sayda fiziki (çatlar, çiplər, struktur zədələri), kimyəvi (kükürd yataqları, gips qabıqları, çiçəklər və s.), bioloji proseslər (bitki örtüyünün və yosunun böyüməsi) kimi uzunmüddətli məruz qalma amillərinin vurduğu ziyanlar var idi. Hansı ki, bunlar abidənin tikintisini yavaş-yavaş məhv edir. Fasadın böyük səthində hörgü və tikiş harçlarının havaya qalxması və binanın statikasının pozulması müşahidə edilmişdi. Bu proseslərə kollektiv olaraq strukturların “yaşlanması” deyilir.

İnsan faktoru qapılara çox zərər vurub. Onilliklər ərzində hər növ mövsümi bəzəklər, reklam qurğuları, cızıq və paslanmış yüzlərlə mismar, dəmir parçaları və digər quruluşlar əkiz qapılara, daşa zərər vurub. Əvvəlki bərpa işlərində zədələrin üstü sadəcə kükürdlü sement ilə bağlanırdı. Alt hissənin isə məhvi davam edirdi.

Abşeron əhəngdaşından tikilmiş bu abidənin asta-asta yıxılmasının qarşısını almaq və uzunömürlülüyünü təmin etmək, mümkün olmadığı yerlərdə, heç olmasa mənfi təsirlərin - təbii, texnoloji və texnoloji cəhətdən azaldılması lazım idi.

İlk növbədə illərlə daşın toz çirklənməsi nəticəsində sulfat qabığının qalınlaşması və möhkəmlənməsi nəticəsində əmələ gələn qara gips qabığını çıxartmaq lazım idi. Daşın quruluşuna xələl gətirmədən qara qabıqların tamamilə çıxarılması mümkün olmayan sahələrdə isə ən azından bu qara qatların daşa zərər verməyəcək dərəcədə naziltmək idi məqsədimiz. Düzdür, bəziləri elə hesab edir ki, bu laylar əksinə, daşın üzün ömürlü olmasına və yad təsirlərə məruz qalmasından qoruyur, təəssüf ki, bu kökündən yanlış təsəvvürdür. “Patina” tərkibində daxili təbəqələrindən fərqlənən, lakin eroziya prosesləri ilə əlaqəli olmayan və orijinal səthin morfologiyasını qoruyan, bəzən xırda çalarlarla örtülü olan bir daş səthində nazik bir örtükdür.

Eyni zamanda, daşın səthində qara qabıqların  meydana gəlməsi dağıdıcı prosesin ilk mərhələsidir. Yeni əmələ gələn sulfat materialları bir kalsitdən qat-qat böyük bir molekulyar həcmə malikdir. Bu materialların sıx bir qabığın altında kristallaşması daşın yuxarı qatında yüksək kristallaşma təzyiqi yaradır və bu onun çatlamasına və genişlənməsinə səbəb olur. Beləliklə, qara gips qabığının əmələ gəlməsi zamanı daşların parçalanması prosesi dayanmır və bəlkə də əksinə, daha da intensivləşir.

Qara gips qabığını və daş quruluşunu məhv edən digər çirkləndiricilərin aradan qaldırılması zərurətinə qayıdaraq qeyd etmək istərdim ki, əlbəttə ki, bu iş müxtəlif yollarla görülə bilər... Təəssüf ki, Bakıda dəfələrlə binaların və abidələrin fasadlarının laqunda ilə şaquli və qaba - qum qarışığına qədər çox yüksək təzyiq ilə təmizləndiyini görmüşəm. Təmizlənmənin bir qəbul olunmuş qaydası var ki, buna da mütləq riayət olunmalıdır:  lazım olduğu qədər intensiv və mümkün qədər diqqətlə.

İşimizdə ən çox həssas olan 0,5 reaktiv aşağı təzyiq sistemindən istifadə edirik. Aydınlaşdırmaq üçün – bu sistemin köməkliyi ilə bir jurnaldakı məqalənin başlığını kağıza zərər vermədən çıxara bilərik! Xüsusi hallarda, orijinal səthə zərərli təsir göstərmədən qara sulu qabıqları daş səthlərdən çıxarmaq üçün tanınmış və effektiv lazer sistemindən də istifadə edirik.

Daşın ağardılması ilə əlaqədar sualınıza gəlincə, təbii daşın rəngi, toxuma və boyama məhsullarının boyanmasında istifadə olunan orqanik məhsullardan deyil, təbii mineral və oksidlərdən istifadə ilə mümkündür. Təbii daşı ağartmaq mümkün deyil!

Qoşa qapıların bərpasını başa çatdırdıqdan sonra bu abidəni məhv edən hər cür zərərdən  qoruyan gözəl Abşeron əhəngdaşının  təbii rəngini görürük. Doğrudur, qara gips qabıqları və "yalançı patina" adlandırıla bilən digər çirklər abidəyə daha qədimlik bəxş etməsi barədə fikirlərə də rast gəlmişəm. Ancaq düşünürəm ki, Azərbaycanın diqqətəlayiq tarix və memarlıq abidələrinin antik dövrünün əlavə sübuta ehtiyacı yoxdur. Mədəni irsin gələcək nəsillərə layiqincə ötürülməsi üçün qabaqlayıcı tədbirlərin vaxtında görülməsi vacibdir.

- Oxucularımıza nə demək istərdiniz?

Dünyaya daha geniş baxın və Bakının köhnə memarlığının gözəlliyindən və Azərbaycanın gözəl təbiətindən zövq alın! Təbiəti diqqətsiz müdaxilədən və lazımsız çirklənmədən qorumağa çalışın. Hər birimiz ətraf mühitin qorunmasına, tarixi mədəni və memarlıq irsinin qorunmasına xüsusi töhfə verə bilərik. Bu vacib məsələdə hamımıza uğurlar arzulayıram!

Xəbərlər Qalereyası